von

»Tötet sie, wo ihr sie zu fassen bekommt«. Eine Exegese von Prof. Ömer Özsoy


Ruft der Koran Muslime zur Gewalt auf? Immer wieder ist dieser Vorwurf Thema öffentlicher Debatten. Doch eine Analyse der Skandalverse in Sure 2 zeigt: Sie meinen das Gegenteil dessen, was viele in sie hineininterpretieren. Eine Exegese von Ömer Özsoy

aus: Publik-Forum 2/2015 vom 30.01.2015

Der Koran ist in einem Zeitraum von über zweiundzwanzig Jahren – stückweise und bezugnehmend auf verschiedenste Geschehnisse und Gegebenheiten der Offenbarungszeit (610- 632) – geoffenbart worden. Deshalb finden wir in ihm Spuren fast aller Ereignisse seiner Zeit: Alltägliches und Rituelles, Friedliches und Kriegerisches, Rechtliches und Religiöses. Er behandelt seine Themen nicht abstrakt, sondern in bestimmten und immer sich verändernden Kontexten anhand von Präzedenzfällen. So ist es auch mit dem Thema »Religionsfreiheit und Gewalt«. Ich möchte das an zwei höchst gegensätzlichen Versen aus dem Koran zeigen. Beide werden heute häufig anders gelesen, als es ihrer ursprünglichen Intention entspricht. Das betrifft zum einen den berühmten Toleranzvers in Sure 109 – ursprünglich ein Aufruf zur Distanzierung von den Polytheisten –, zum anderen die so genannten Skandalverse in Sure 2, 191-193, die im Ursprung religionsfreiheitliche Aspekte beinhalten. In der als Toleranzvers bekannten Passage in Sure 109, 6 heißt es: »Ihr habt eure Religion, und ich habe meine Religion.« Dieser Vers wird dort gerne zitiert, wo der Islam als eine tolerante Religion präsentiert werden soll. Auch in vielen Predigten in Moscheen oder in religiösen Fernsehreden in der islamischen Welt wird der Vers als der klarste Beweis dafür vorgetragen, dass der Islam die Religion sei, welche Religionsfreiheit und Toleranz erstmals gelehrt habe. Diese Herangehensweise lässt sich als insgesamt korankonform begrüßen.

Was tolerant erscheint, ist es nicht

Eine nähere Betrachtung des Verses zeigt jedoch, dass in ihm keine Aufforderung zur Toleranz, sondern eine zu einem hartnäckigen Widerstand gegen die Feinde zu lesen ist. Historisch betrachtet ist nämlich die Aussage »Ihr habt eure Religion, und ich habe meine Religion« keine Anweisung zur Toleranz. Der Vers ist vielmehr im Sinne des Aufbaus eines Gegensatzes zu lesen: Es geht um einen kompromisslosen Widerstand gegen die mekkanischen Heiden, wie auch die frühen Koran-Kommentatoren bezeugen. Diese Sure gehört sowohl nach islamischer Überlieferung als auch nach westlicher Koranforschung über die Chronologie des Korans zu den frühesten Passagen der koranischen Offenbarung. Sie stammt aus den Zeiten, in denen die Muslime bitterste Quälereien und stärkste Unterdrückungen erleiden mussten. Es waren Jahre, in denen es durchaus möglich war, dass einige aus der jungen islamischen Gemeinschaft unter ständiger und gewalttätiger Unterdrückung den Islam aufgaben oder gar getötet wurden. Die Gemeinschaft war deshalb darauf angewiesen, Trost zu empfangen, in jedem Fall aber unbedingt an ihren Auftrag auf Erden erinnert zu werden. In einem historischen Kontext also, in dem die Muslime nicht Herrscher, sondern Unterdrückte waren, hätten sie ja keine Subjekte der Toleranz gegenüber den herrschenden Ungläubigen sein können, sondern nur Objekte der Toleranz der heidnischen Landsleute.

Von dieser Toleranz war jedoch nichts zu spüren, weshalb der Prophet als Führer und Vorbild der Gemeinde aufgefordert wurde, radikal die Religionsfreiheit für seine Gemeinde einzufordern: »Im Namen Gottes, des Erbarmers, des Barmherzigen, sprich: Oh ihr Ungläubigen! Ich verehre nicht, was ihr verehrt, und ihr verehrt nicht, was ich verehre. (…) Ihr habt eure Religion, und ich habe meine Religion.« (Sure 109) Es ist bemerkenswert, dass einer der wichtigsten religionsfreiheitlichen Aspekte des Korans durch eine um der Toleranz willen vorgenommene Überinterpretation dieser Passage verloren geht: nämlich Widerstand gegen Unterdrückung zu leisten und auf Glaubensfreiheit zu bestehen.

Was brutal erscheint, ist es nicht

Bei einer genaueren historischen Betrachtung des Korans lässt sich auch feststellen, dass in Koranstellen, welche aufgrund ihres kriegerischen Inhalts von vielen modernen Muslimen am liebsten ignoriert werden, höchst eigentlich die freiheitliche Grundhaltung zur Glaubens- und Meinungsverschiedenheit steckt. Zu diesen Koranstellen zählen vor allem die sogenannten Skandalverse, die in den letzten Jahren der Offenbarung in Medina herabgesandt worden sind. In Sure 2, 191-193 heißt es: »Und tötet sie (das heißt, die heidnischen Gegner), auf welchem Schlachtfeld immer ihr sie zu fassen bekommt, und vertreibt sie, von wo (das heißt von Mekka) sie euch vertrieben haben! Denn die Unterdrückung (fitna) ist schlimmer als Töten. Jedoch kämpft nicht bei der heiligen Kultstätte (bei der Kaaba) gegen sie, solange sie nicht ihrerseits dort gegen euch kämpfen! Aber wenn sie dort gegen euch kämpfen, dann kämpft gegen sie! Derart ist der Lohn der Undankbaren. Wenn sie jedoch (mit dem Krieg) aufhören, so ist Gott barmherzig und bereit zu vergeben. Und kämpft gegen sie, bis es keine Unterdrückung mehr gibt, und bis das Urteil (keinen Menschen, sondern) nur noch Gott gehört! Wenn sie jedoch (mit der Unterdrückung) aufhören, darf es keine Übertretung geben, es sei denn gegen die Gewalttäter.«

Das Schlüsselwort in dieser Passage lautet fitna: »Und kämpft gegen sie, bis es keine fitna mehr gibt.« Das Wort bedeutet ursprünglich »Unterdrückung«, »Folter« und »Prüfung«. Der Philologe und Islamwissenschaftler Rudi Paret interpretierte es als »Verführung« und verstand es als einen »Versuch, Gläubige zum Abfall vom Islam zu verführen«. In vielen Korankommentaren wird fitna als »Unruhe« bzw. »Aufruhr« verstanden und als »Unglaube«, »Götzendienst« und »Häresie« interpretiert. Die sich ursprünglich auf die Unterdrückung der schwachen Muslime durch die herrschenden Heiden von Mekka beziehende Aussage bekam dadurch nachträglich eine Bedeutung, mit der man rechtfertigen konnte, Nichtmuslime oder andersdenkende Muslime als »Unruhestifter« zu unterdrücken und zu verfolgen. Denn eben dieser Wortlaut bietet sich dadurch für weitge hende Überinterpretationen an: »Kämpft gegen sie, bis niemand mehr Unruhe stiftet«, »… bis niemand mehr ungläubig ist«, »… bis niemand mehr anders denkt« usw.

Das Ziel ist Meinungsfreiheit

Der Vers spricht ursprünglich nicht von einer Auseinandersetzung mit denjenigen, die nicht glauben oder anders glauben, sondern von den damals aktuellen kriegerischen Auseinandersetzungen mit den heidnischen Mekkanern, die gegenüber den ersten, noch schwachen Muslimen Gewalt ausübten, um sie zum Abfall vom Glauben zu bewegen. So gesehen geht es in diesen Koranaussagen um nichts anderes, als sich gegen Verfolgung zur Wehr zu setzen. Unterdrückung ist nach der koranischen Weltanschauung daher auch ein Grund, der den Krieg legitimiert, ihn sogar zur Pflicht macht: »Die Unterdrückung ist schlimmer als Töten.« Nicht zu vergessen: Historisch gesehen waren die Unterdrückten in diesem Fall die ersten Muslime. Der Passage kann man aber ein allgemeines Prinzip abgewinnen – wobei es unwichtig ist, wer die Unterdrückten sind und woran sie glauben. Dieses allgemeine Prinzip kann man auch anhand anderer Koranpassagen erkennen:

Ich beginne mit Sure 42, 42: »Vorgehen kann man nur gegen die, die gegen die Menschen freveln und (überall) im Land unberechtigterweise Gewalttaten ausüben. Sie haben (dereinst) eine schmerzhafte Strafe zu erwarten.« Ähnlich formuliert Sure 4, 75: »Warum wollt ihr (denn) nicht um Gottes willen und (um) der Unterdrückten (willen) kämpfen, (jene) Männer, Frauen und Kinder, die sagen: Herr! Bring uns aus dieser Stadt hinaus, deren Einwohner frevlerisch sind, und schaff uns deinerseits einen Freund und einen Helfer‹?« Und dann ist da noch Sure 22, 39, die formuliert: »Denjenigen, die bekämpft werden, ist die Erlaubnis (zum Kämpfen) erteilt worden, weil ihnen (vorher) Unrecht geschehen ist – Gott hat die Macht, ihnen zu helfen.« Das Ziel des Kampfes soll laut Koran die absolute Meinungsfreiheit sein, nicht der Zwang, den Islam anzunehmen. Sure 10, 99 formuliert: »Und wenn dein Herr gewollt hätte, wären die, die auf der Erde sind, alle zusammen gläubig geworden. Willst du nun die Menschen dazu zwingen, dass sie glauben?« Ähnlich heißt es in Sure 18, 29: »Und sag: Es ist die Wahrheit, die von eurem Herrn kommt, wer nun will, möge glauben und wer will, möge nicht glauben!« Somit dürfte deutlich sein, dass der Koran den Muslimen keine Missionierung im Sinne irgendeiner Art von Zwang, geschweige denn den Glaubenskrieg abverlangt, um Nichtmuslime zum Islam zu zwingen. Denn der Koran erhebt letztendlich keinen Absolutheitsanspruch für den Islam. Vielmehr kritisiert er – in Sure 2, 111 – die damaligen Juden und Christen wegen ihrer monopolistischen Haltung: »Sie sprechen: ›Nur Juden und Christen können in den Paradiesgarten kommen.‹ Das sind jedoch nur ihre Wünsche …«

Ömer Özsoy, geboren 1963 in der Türkei, lehrt Koranexegese an der Goethe-Universität in Frankfurt am Main. Er studierte in Ankara Islamische Theologie und Philosophie und wurde dort zunächst Dozent, dann Professor. Von 2006 bis 2012 hatte er in Frankfurt die Stiftungsprofessur für Islamische Religion inne. Seit dem Jahr 2012 ist er Professor für Koranexegese. Die im Text genannten Koranstellen zitiert er im Wesentlichen nach der Übersetzung von Rudi Paret.

zur Vertiefung:

 

von

Universalismus vs. Relativismus?


Philosophie ist eine Bewegung, mit deren Hilfe man sich nicht ohne Anstrengungen und Zögern, nicht ohne Träume und Illusionen von dem freimacht, was für wahr gilt, und nach anderen Spielregeln sucht.

—Michel Foucault

dazu Lemke:

Es gibt einen entscheidenden Unterschied zwischen der Annahme historisch-kontingenter Wahrheiten und der These, daß es Wahrheit nicht gebe. Daß das eine permanent mit dem anderen gleichgesetzt wird und die These der Geschichtlichkeit der Wahrheit mit der Ablehnung von Wahrheit überhaupt identifiziert wird, ist bereits der Effekt einer ganz bestimmten Wahrheitskonzeption, innerhalb derer sich Wahrheit nur als universale qualifiziert und die alle anderen Konzeptionen von Wahrheit als “relativistisch” zurückweist, weil sie den von ihr selbst gesetzten Kritierien, Standards und Regeln nicht genügen. Foucaults Kritik richtet sich genau gegen die Zwangswirkungen dieses “Wahrheitsspiels”, das uns scheinbar nur die “Alternative” zwischen Relativismus und Universalismus läßt, das sich als universal versteht und doch – “in Wahrheit” – eine historisch-spezifische (und das heißt nicht: relative) Konzeption von Wahrheit präsentiert.

(Thomas Lemke: Relativismus revisited. Foucault, die Genealogie und die. Historie, in: Jungle World 11, 12. März 1998)

dazu auch: Leeres Schlagwort Universalismus. (Lysis)

von

Cemaat’a dair eleştiri ve özeleştiriler


Yazi, kaynak ve link tavsiyeleri burdan iletebilirsniz: (→ Kontaktformular)

Seçme Yazılar:

2015

2014

2013

bazi arsivler:

von

Der Monotheismus-Flüsterer: Jan Assmann


Exodus

 

Das neue Buch von Jan Assmann “Exodus“ (Leseprobe pdf - Inhaltsverzeichnis pdf)ist erschienen. Folgende Besprechungen gibt es bis jetzt dazu:

Wer sich vertiefen möchte, der ist auf folgendes verwiesen:

von

Islam ve Sol, Kapitalizm Tartışmaları Arşivi


Yazi, kaynak ve link tavsiyeleri burdan iletebilirsniz: (→ Kontaktformular)

Video:

Diger Arşiviler:

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2003

2002

1992

1991

1969:

von

Mustafa Öztürk: Vaiz Şenocak Vakası


Prof. Mustafa Öztürk, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Not: Bu yazıbaşlıkta zikri geçen şahsa ilmî veya fikrî bir kıymet atfettiğimden değil, hakkımızda karalama kampanyası başlatmış olmasından dolayı özellikle “demitolojizasyon” konusuna ve masal ithamına açıklık getirme maksadıyla kaleme alınmıştır. Ayrıca yazı istikrahla yazıldığı ve tashih maksadıyla ikinci bir kez tarafımdan okunamadığı için metindeki muhtemel hatalar ve ifade kusurları mazur sayılmalıdır. Bundan böyle söz konusu şahsın bizimle ilgili konuşacağıve/veya yazacağı hiçbir şey kâle alınmayacaktır.

Günümüz Türkiye’si hâl-i hazırda vaizler ve kıssacılar cenneti olma yolunda hızla ilerliyor. Gün geçmiyor ki ülkenin farklı bir bölgesinden her tarafa parmak sallayıp duran, muhalif gördüklerine karşı kendi takipçilerini kışkırtıp “Din elden gidiyor” narasıyla yetkili makamları göreve çağıran yeni bir vaiz üremesin ve bu yeni vaizler vaaz sermayelerini dini müdafaa adı altında dedikodu, karalama ve itibarsızlaştırma gibi gayr-i ahlâkî yollarla devşirmesin.

Bugünlerde İhsan Şenocak isimli vaiz de dinî söylem sermayesini benzer yollarla devşirip giderek daha tanınır olma yolunda hızla mesafe kat ediyor. Bu arada bize, “Mustafa ÖZTÜRK Kur’an’ın bir kısmına masal dedi” şeklinde bir itham/iftirada bulunuyor ve bu ithamın müslüman kamuoyu nezdinde kendisine sağladığı kitlesel destekçi avantajından da faydalanarak her geçen gün daha da şımarıyor. Bu şımarıklık, on küsur yıl kadar önce kendisini Samsun İlahiyat’ın koridorlarında Fazlur Rahman ve benzeri isimler hakkında ileri geri konuşmalarından az çok hatırladığım kadarıyla, ta o günlere ait, “Bu çocuk cin olmadan adam çarpmaya şimdiden başlamış; bakalım cin olunca neler yapacak?” şeklindeki izlenimimi maalesef eksiksiz biçimde doğruluyor.

Bu vaizin şımarıklığı önemli ölçüde ülkenin genel dinî havasını iyi koklama ve “Devir bizim devrimiz” diyerekten bu havanın tadını çıkarma fırsatçılığıyla alakalı görünüyor. Vaiz Şenocak da çok iyi biliyor ki bugün İlahiyat alanında hâkim geleneksel görüşlere aykırıbir görüş dillendirmek görüş sahibinin canınıfena yakıyor; kimi zaman da çok ağır bir maliyet ve bedel ödettiriyor. Zira İlahiyat fakültelerindeki bazı dekanlar geleneksel kabullere muhalif nitelikte görüşlere sahip akademisyenleri susturma hususunda ne tür zecrî tedbirler almak gerektiğinden söz edebiliyor.

İşte bu sosyolojik vasat dinî düşünce alanında görüşve fikirlerini tasvip etmediğiniz kişileri bertaraf etmek veya susturmak için size çok iyi bir fırsat sunuyor. Fikre fikirle karşılık vermek veya o fikri karalama değil de anlamaya çalışarak müdellel biçimde çürütmek mesai ve emek gerektiriyor. Bu yüzden, İslam’ımüdafaa adına doğrudan karalamak, “oryantalizm uşağı” gibi tabirlerle yaftalayıp itibarsızlaştırmaya çalışmak, ardından bunu sosyal medyada paylaşıp sayısız insana ulaştırmak maliyetsiz biçimde çarpıcısonuçlar veriyor.

Vaiz Şenocak, “İşte Tv 24’ün Kur’an’a masal diyen prof’i Mustafa ÖZTÜRK” şeklinde maliyetsiz paylaşımlar yapıyor ve bu paylaşımlardaki karalama ve yaftalamayı etkili merciilerin kulağına ulaştırma ve nihayetinde bizi susturma hedefine doğru azimle ilerliyor. Bu arada Hüküm adlı dergisinde de bizi hiç boş geçmiyor, aksine derginin ilk sayısından itibaren aleyhimizde habire yazılıp çiziliyor.

Bütün bunlar olup biterken, kendisi çok iyi biliyor ki genelde toplumun dindar kesimi, özelde kendi takipçi ve taraftar kitlesi İslam ve Kur’an konusunda son derece hassastır; bu yüzden iftira ve itibarsızlaştırma kampanyası, “Mustafa Öztürk hakikaten böyle bir şey söylemişmi?” diye tahkik edilmeksizin çok önemli bir kitleye ulaşacak ve beklenen netice alınacaktır. Nitekim bazıtaraflarının bizim hakkımızda, “Sen ancak Yahudi soyusun Yahudi soyu” ifadeler kullanması, vaizin istediği sonucu daha şimdiden az çok elde ettiğini gösteriyor.

Evet, ne yazık ki bize “Yahudi soyu” diyen kişi veya kişiler, “Mustafa Öztürk kendisine isnat edilen bu görüşünerede ve nasıl söylemiş” diye sormak ihtiyacıdahi duymaksızın alçakça saldırıya geçiyor.  Vaiz Şenocak ise bize yönelttiği itham ve iftiraya Kıssaların Dili adlı çalışmamızdaki “Demitolojizasyon ve Kur’an” başlıklı yazıyı referans gösteriyor.

Bu yazı Batı dünyasında R. Bultmann’ın Yeni Ahit’te Tanrı’nın sıfatlarıve Hz. İsa’nın mucizeleriyle ilgili birtakım ifadeleri mitolojik karakterli olarak değerlendirmesinden hareketle modern dönem İslam dünyasında da birçok düşünür, âlim ve araştırmacının Kur’an’daki Âdem-İblis gibi bazıkıssalara benzer bir yorum tekniğini uyguladığından söz ediyor. Yani bahis konusu yazıteklif sunmuyor, tespitte bulunuyor. Bu bağlamda Muhammed Abduh’un Âdem ve cennet kıssasını zahirî manayla hiçbir şekilde telif edilemeyecek şekilde tevil ettiğinden, çünkü kıssayı tarihî değil temsilî kabul ettiğinden, Muhammed İkbal’in de aynı kıssayı “mitolojik” olarak nitelediğinden, keza M. Halefullah’ın Kur’an’da birtakım üstûrî (mitolojik) kıssalar bulunduğu iddiasından söz ediliyor.

Kısaca söz konusu yazıda Batı dünyasında Bultmann’ın İncillerle ilgili farklı yorumlama tarzının benzerlerine modern dönem İslam dünyasında da rastlandığı tespitinde bulunuluyor ve fakat bu arada Halefullah’ın “Müşrikler Kur’an hakkında esâtirü’l-evvelîn (eskilerin masalları) nitelemesinde bulundu; fakat Kur’an bu niteleme karşısında suskun kaldı; dolayısıyla kendisinin bu tarz kıssalar içerdiğini onayladı” (Bkz. Mustafa Öztürk, Kıssaların Dili, s. 93) şeklindeki argümanının sağlıklı olmadığı da belirtiliyor. Çünkü müşriklerin “esâtirü’l-evvelîn” nitelemesi Kur’an kıssalarının mahiyetiyle değil, genelde Kur’an’ı, özelde ahiret inancını reddetmekle ilgilidir. Bu yüzden Halefullah’ın tespiti isabetli görünmüyor.

Demitolojizasyon konusunda ne söylemek istediğimizi biraz daha tavzih etmek gerekirse, Bultmann’ın İncillerde Tanrı’nın gökte olduğunu bildiren ifadeleri, “Bu ifadeleri Tanrı’nın gerçek manada gökte olduğuna değil, O’nun aşkınlık ve yüceliğine hamletmek gerekir. Tanrı’nın gökte olduğu ifadesi mitolojik ve antropomorfiktir” demeye getiren yorumu demitolojizasyona tekabül etmektedir. Ancak Fahreddîn er-Râzî’nin Mülk suresi 16. ayette Allah’ın gökte olduğuna işaret eden ifadeye dair şunları söylemektedir:, “Müslümanların ittifakıyla bu ayeti zahiri manaya hamletmek mümkün değildir. Zira Allah’ın gökte olduğunu kabul etmek bizi teşbih fikrine götürür; dolayısıyla bu ifadenin zahirini tevil etmek gerekir. Bu tevillerden birine göre Allah’ın semada oluşuna işaret eden ayet müşriklerin bu şekildeki tasavvurunu yansıtmaktadır. Başka bir tevile göre sema kelimesi burada Allah’ın saltanat ve kudretini tazim anlamıtaşımaktadır” (Fahreddî er-Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, XXX. 61-62).

Görüldüğü gibi Râzî’nin tevilleri de Bultmann’ın demitolojizasyon diye ifade ettiği tevil tarzından pek farklı değildir. Oysa Fahreddîn er-Râzî’den birkaç asır önce Ehl-i Sünnet-i Hâssa ve Selefiyye’nin öncüsü konumundaki Ahmed b. Hanbel ve Ebû Saîd ed-Dârimîgibi âlimler, “Allah gökte değil, her yerde hazır ve nazırdır” diyenleri Cehmî ve Zındık olarak nitelendirmiş ve tıpkı vaiz Şenocak gibi tövbeye davet etmiştir. Ne var ki zaman ve tarih aktıkça Allah ve tevhid inancı sabit olmakla birlikte ilahi sıfatlarla ilgili tasavvur büsbütün değişmiş, geçmişin sahih itikadı şimdinin batıl itikadı gibi algılanabilmiş, dahası hicrî 3. asırda zındıklıkla eş tutulan inanış hicrî 6-7. asırlarda Sünnîliğin itikadına dönüşebilmiştir.

Evet, Kıssaların Dili adlı eserde Kur’an’daki tüm kıssaların tarihi veya gayr-i tarihi olduğu yönünde genellemeci tespitlerin pek isabetli olmadığı, her bir kıssa için ayrı bir değerlendirmenin daha sağlıklı olacağı, Kur’an’da tarihî kıssaların yanında temsilî ve menkıbevi kıssaların da bulunabileceğini, çünkü kıssalarda temel maksadın öğüt ve ibretle ilgili olduğu da söyleniyor; fakat bütün bunların bizzat bizim tarafımızdan muhtelif vesilelerle dillendirilen görüşler olduğu zaten biliniyor.

Ne var ki vaiz Şenocak bu meseleyi gayr-i ahlâkî biçimde sanki yeni bir meseleymiş gibi gündeme getirip, üstelik bizim ifadelerimize kendince anlamlar yükleyip basbayağı bir dedikodu kampanyasına dönüştürüyor. Lakin mit ve mitolojinin her şeyden çok kutsalla ilişkili bir kavram olduğunu, bu kavramın din dilinde önemli bir yerinin bulunduğunu bilmiyor. Belki sadece pozitivist paragidmanın yüklediği gerçek dışılık anlamından hareket ediyor ve bu konuda maalesef pozitivistik tuzağa düşüyor. Çünkü Şenocak bütün dünyayı ve eşyayı asırlar öncesinde Arapça olarak kaleme alınan ve klasik usulle medreselerde okutulan müellefatın münderecatından hareketle anlayıp yorumlamaya çalışıyor ve sonuçta karşımıza Işid diyarına uzanan bir fikir hattıçıkıyor.

Bu mesele bir tarafa, bizim kıssalarla ilgili fikirlerimiz ve tespitlerimiz mezkûr minvaldeyken, vaiz Şenocak “Mustafa ÖZTÜRK Kur’an’a masal dedi” iftirasını sürdürüyor; üstelik bu iftira ve dedikoduyu Kur’an’ı müdafaa adına yapıyor; ardından birçok takipçisi de bizim ne yazdığımızı veya ne konuştuğumuzu tahkik ihtiyacıdahi hissetmeksizin gözü kapalı biçimde bu karalama kampanyasına iştirak ediyor; belli ki bu insanlar sürü psikolojisi içinde bir bakıma futbol takımı taraftarıgibi hareket ediyor.

“Mustafa Öztürk Kur’an’ı Ne kadar Biliyor?” gibi ifadelerle kendisinin çok şey bildiğini ima etmeye çalışan, ama daha “hak” kelimesinin Kur’an’da kıssalarla ilgili olarak sadece vakıaya uygun, yaşanmış olaylar olduğunu bildirmek için kullanıldığını söyleyecek kadar çapsız olan Şenocak, “hak”kın onca ayette “amaçsız, gayesiz, temelsiz, abes” manalarındaki “batıl”ın zıddı olarak kullanıldığını, dolayısıyla “bi’l-hak” lafzının “eğlence ve abesle iştigal kabilinden değil, sahih bir maksada matuf olarak” (bi’l-ğarazi’s-sâhîh lâ li-mücerredi’t-tefekküh ve’l-lehv) anlamı taşıdığını ya bilmiyor ya da bilmezden geliyor.

Öte yandan, Kur’an’ın mâkâne hadisen yüfterâ ve-lâkin tasdîkellezîbeyne yedeyh (Yusuf 12/111) gibi ifadelerinin Fahreddîn er-Râzî’nin izahıyla, “Bu ifade Yusuf kıssasının Tevrat’ta ve diğer ilahi kaynaklarda varit olan varyantına muvafık olduğuna işaret eder” gerçeğini de maalesef ıskalıyor. Mezkûr ayetteki tasdik vurgusu Eski Ahit’teki Yusuf kıssasının bütün birimleriyle Kur’an tarafından onaylandığı anlamına gelmiyor. Çünkü Kur’an’daki Yusuf kıssasıile Eski Ahit’teki arasında birçok farklılık bulunuyor. Bütün bu farklılıklar dikkate alındığında, Kur’an’ın kendinden önceki kitabı (Tevrat) tasdik ettiğini bildiren ayette kastedilen mananın Tevrat’taki Yusuf kıssasını bütün detaylarıyla onaylamak değil, Kur’an’ın uydurma bir söz olmadığını, bilakis ilahi kaynağa dayandığını ve dolayısıyla bu kaynağın Hz. Musa ve diğer İsrailoğulları peygamberlerine gönderilen vahiylerle aynı olduğunu vurgulamaktır ki bu vurgu aynı zamanda Mekke döneminde Müslümanlar ile Ehl-i kitap arasında yakınlık tesis etme amacıda taşıyor. Diğer taraftan, müşriklerin “eskilerin masalları” ithamı Kur’an’da kıssaların tarihî olup olmadığına değil, bizatihi Kur’an’ın ve bilhassa uhrevî âlemle ilgili beyanların gerçek dışı olduğu iddiasına karşılık geliyor ve Mekke dönemine ait sayısız ayette müşriklerin bu iddiasına cevap veriliyor.

Biz öteden beri bunları söylerken, Şenocak bizim hakkımızda bambaşka bir telden çalmayı sürdürüyor. Daha da vahimi, “Mustafa Öztürk Kur’an’ıne kadar biliyor” başlığı altında, bizi kendilerine yaman hasım olarak gören, özellikle sünnet ve geleneği yok sayan “Kur’ancılar” ya da kendisinin tabiriyle, “Şefaat yazıp Google’den ayet arayanlar”la aynı kefeye koyuyor. Böyle yapmasının sebebi, bizi tanımamasından ziyade, kendisinin tek hakikatçi bir din söylemine sahip olmasıve bu hakikatin de kendisi tarafından temsil edildiğine kani olması, dolayısıyla muhalif addettiği herkese tek nazarla bakması, bu nazarla bakarken de her zaman olduğu gibi “oryantalizm” heyulasını hatırlamasıdır.

Nitekim yazısının ilk bölümlerinden rahatlıkla anlaşılacağı gibi, İslam ümmetinin dünya üzerindeki en büyük siyasi gücü konumundaki Osmanlı tarih sahnesinden çekildiği günden bu yana ümmet Batı’dan gelen şiddetli sadmeler yüzünden ruh sağlığını kaybettiği için ümmetin bazı çocuklarıya bütünüyle Batı’ya ram olmayı çıkar yol olarak görmekte ya da gelenekte yaygın kabul gören her farklıdinî görüşve düşünceyi oryantalizme hizmet olarak algılama paranoyasına savrulmuş görünmektedir. Nitekim kullandığı dil ve üsluptan bu ikinci kategoriye mensup olduğu anlaşılan Şenocak da, “Öztürk ya bir proje adamıdır; oryantalizmden alınan memuriyeti gönüllü veya ödüllü olarak ifa ediyor” gibi çok ucuz ve bayağı şeyler söylemektedir.

Acı ve can yakıcı olan şu ki bu denli değişken tasavvurlar üzerinden insanlar geçmişte olduğu gibi bugün de birbirlerine zındık deyip tekfir etmeyi marifet addediyor. Bu durum bizce İslam dünyasında yaygın cehalet, kabalık, köylülük, nobranlık ve yobazlığın hükümran oluşundan başka bir şeye işaret etmiyor. Din adına konuşanlardaki hâkim yobazlığa yaygın köylülük de eklendiğinde, hâl-i hazırdaki durum tahammül edilemez hâle geliyor.

Asırlar geçiyor, dini müdafaa adına sergilediğimiz nobranlıklar ve yobazlıklar maalesef eksilmiyor. Örnek vermek gerekirse, Mu’tezilî Zemahşerî Kur’an’daki bazı kıssalar için “tahyîl” (kurgusal, hayali, mizansen) tabirini kullanıyor; buna mukabil Mâlikî âlim İbnü’l-Müneyyir Zemahşerî’yi “edepsiz” diye suçluyor, üstüne üstlük “elhamdülillâh illezî ehhele ubeydehu’l-fakîra ile’t-teverruki aleyh” (Bu fakir kulcağızını Zemahşerî’nin hakkından gelmeye ehil kılan Allah’a hamdolsun) diyecek kadar da pervasızlaşıyor.

Görüldüğü gibi İbnü’l-Müneyyir’deki üslup şimdiki vaizin üslubuna pek benziyor. Ama Sünnî dünya da Zemahşerî’ye bir yandan böyle hakaret edilirken, diğer yandan tarih boyunca el-Keşşâf tefsiri adeta miri malı gibi kullanılıyor. Öte yandan, modern dönem Sünnî tefsir tarihinde Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı dışlayıcı ve ötekileştirici bir kategori olarak “Fırka tefsirleri” altında incelenirken, çok büyük ölçüde el-Keşşâf’tan iktibas olan Beyzavî ve Nesefî tefsirleri dirayet kategorisinde değerlendiriliyor. Öte yandan, yine Sünnî dünyada Gazâlî İslam filozoflarını tekfir ederken, “Ne de güzel yapmış” diyerek bu tekfirden sözüm ona sahih itikat adına büyük keyif alınıyor, ama diğer taraftan İslam’ın medeniyetinden bahis açıldığında ve Batıya karşı örnek gösterecek birkaç yüzakı isim arandığında Farabi, İbn Sina, İbn Rüşd diye söze başlanıyor. Oysa İbn Rüşd Kur’an’ın uhrevî âlemle ilgili beyanları halk kolayca anlasın diye formüle edilmiş temsilî ifadelerdir, diyor. Yani Şenocak’ın tabiriyle, İbn Rüşd Kur’an’ın gerçekte olmayan şeyleri gerçekmiş gibi anlattığını söylemekle oryantalizme uşaklık ediyor. Hâsıl-ı kelam, bizim dindarlar âleminde serapa ilkesizlik ve çifte standartçılık öteden beri hep böyle devam edip gidiyor.

Beri yandan, memlekette “tek hakikatçi” din söylemi tartışmasız faikiyet kazanmış görünüyor ve bu faikiyeti “Ehl-i Sünnet” adı altında sırtını geleneğe yaslanmışlıktan elde ediyor. Üstelik bu söylem sadece kendi din anlayışını “Ehl-i Sünnet” addediyor ve hâl böyle olunca kendisinden başka kimseyi “Ehl-i sünnet” dairesinde görmüyor. Öte yandan tek hakikatçi söylem aynı dinin müntesiplerini birbirine düşürmenin yanında hâkim dinî görüşve kabulün temsilcilerine durumdan vazife çıkarıp kendilerine dinî bir ödev yükleme fikri de aşılıyor. Hâliyle din dili sivil, hoşgörülü ve farklılıklara tahammüllü karakterini kaybediyor.

Ali Bardakoğlu’nın tespitiyle, İslâm dünyasında teoride kısmen, pratikte daha belirgin şekilde ortaya çıkan ve hayat tarzıhaline gelen, her biri “tek hakikatçi” söyleme sahip katı gelenekçilik (Şii ve Sünni formlarıyla), siyasal İslâm, Selefilik, modernizm ve laiklik gibi birbirinden hayli farklı söylemlere sahip akımlar giderek güçleniyor. Sadece Afrika, Afganistan ve Pakistan’da değil, her bir İslâm ülkesinde şahit olunduğu üzere dinî alanda görüş farklılaşması çoğulcu bir perspektifle zenginlik olarak görülmüyor, tam bir çekişme, kavga ve birbirini yok etme gerekçesi olarak işliyor veya kullanılıyor.

İşte vaiz Şenocak da büyük ölçüde “tek hakikatçi” dinî söylemin giderek mutlak hâkimiyet kazanmasından besleniyor. Bu arada kendini Ortaçağ Avrupası’ndaki Kilise ve ruhban sınıfı gibi engizisyona salahiyetli görüyor. Çünkü din âlimleri ve vaizlere yönelik mükellefiyetin din inşası veya insanların hangi düzeyde dindar olduklarını teftiş değil, sağlıklı dinî bilgiyi yorumlama ve topluma aktarmakla ilgili olduğunu ya bilmiyor ya da bilmek istemiyor. Bu yüzden de kendi doğrusunu herkese dayatmayı bizatihi dinîn kendisi gibi algılıyor.

Eski İslâmî literatürde, mesela İbnü’l-Cevzî’nin Kitâbü’l-Kussâs ve’l-Müzekkirîn, Süyûtî’nin Tahzîru’l-Havâs min Ekâzîbi’l-Kussâs adlı eserlerinde vaizlik ve özellikle de kıssacılık din açısından ciddi bir arıza olarak değerlendirilmesine rağmen geçmişte olduğu gibi günümüzde de popüler vaizler ve kıssacılardan geçilmiyor. Kimi vaizler dinden ve dinî kıssacılıktan elde ettiği sermayeyle büyüyor büyüyor, sonunda işi devlete tasallut noktasına kadar götürebiliyor. Şimdilerde ise kendi ülkesini sabah akşam Batı dünyasına şikâyet etmek gibi adice işlerle meşgul oluyor. Kimi vaizler televizyon ekranlarında, fon müziği eşliğinde milyonlarca insana sabah akşam hurafe anlatıp dini bir bakıma afyon haline getiriyor. Kimi vaizler bir yandan Ehl-i sünnet diye yatıyor Ehl-i sünnet diye kalkıyor; ama diğer yandan Kur’an açısından izahı gayr-i kabil mistik hezeyanlar üretiyor.

Şenocak gibi vaizler ise çıkıyor, kâh atasından tevarüs ettiği itibar mirası, kâh birtakım mahfillerden tedarik ettiği manevi teşvikle hususen sanal âlemde din adına iftira, karalama ve dedikodu üretiyor. Ancak her nedense bahsi geçen vaizler hakkında tek kelime etmiyor. Bunun yerine, bizim tam da Hüküm dergisinin ilk sayısından itibaren hakkımızda yazılıp çizilen, üstelik İlber Ortaylı’nın Ahmet Hakan’a Hürriyet Gazetesi’nde verdiği röportajdaki, “İyi bir İlahiyatçıen az birkaçölü, birkaçyaşayan yabancıdil bilmeli” anlamına gelen ifadeleri bizim dilimizden, hem de Ahmet Hakan’ın televizyon programına bizi konuk yaparak nakledip ardından, “Gördünüz mü, Mustafa Öztürk’ün iyi İlahiyatçı profilinde ne Kur’an ne sünnetten söz ediliyor; adam tam bir oryantalist gibi konuşuyor” şeklindeki ahlaksız eleştiriye feryat ederken on civarında doktora öğrencisinin hazır bulunduğu ortamda konuştuklarımız vaiz Şeoncak’ı çok incitmiş olsa gerek, kendi dergisinde eleştiri adına yapılan bu ahlaksızlığı sorgulama ihtiyacı duymadan, üstelik bizden korumaya çalıştığı Kur’an’ın ahlakında gıybet, yalan gibi ahlaksızlıkların neye tekabül ettiğine hiç kafa yormadan, “Bize karşıkonuşurken yaptığıgibi yanına oturttuğu bir kadının yanında reddiye diye sebbiyede bulunmaz, ‘O kadının ya birisinin eşi, ya birisinin annesi olduğunu hatırlar, iffet yarası kapanmaz’ der, müeddep olmayı öğrenir, ahlak fakülteleri olarak da vazife ifa eden ilahiyatlarda gayri ahlaki konuşmalar yapmaz” [1] [2] demeyi aklısıra marifet biliyor; ama her nedense kendi dergisinin ve çevresinin yukarıda zikri geçen eleştiri ahlaksızlığına hiç değinmiyor. Bilakis, telefondaki beyanına göre dergideki yazılardan hiç haberi olmadığını söylüyor.

Bu beyan doğru olabilir; fakat Şenocak en azından bizim eleştirilerimizin de bir haksızlığa uğramışlıktan kaynaklandığını düşünüp anlamaya çalışmak yerine, “Sen bizim zülf-i yârimize nasıl dokunursun” diyerekten kinaye yoluyla bizi tekfir cihetine gidiyor, bu da yetmiyor etkili ve yetkili makamları göreve davet etmek gibi bir ahlaksızlığa tevessül ediyor. Hepsinden öte, belden aşağı vurmak maksadıyla “kadın” meselesi bağlamında edep medepten söz ediyor; ama her nedense edep ve hayanın yerlerde süründüğü meşhur “vaiz-kadın vakası”ndan veya vaiz Gülen’in emniyetteki paralel çetesinin sayısız insanın mahrem görüntülerini ortalığa dökmesindeki ahlaksızlıklardan hiç söz edesi gelmiyor.

Peki, bu memleket niçin bu kadar çok vaiz problemi ve özellikle Kadızadeli vaiz tipi üretiyor? Bu memlekette niçin böyle nobran, yoz ve yobaz tiplerin ardı arkası kesilmiyor? Bence bunun çok önemli bir sebebi ve menşei, Kemalist ideolojinin özellikle Tek Parti döneminde uygulamaya koyduğu din ve dindarlara aşırıbaskı/tazyik politikasıve bu politikanın böyle patolojik bir yan etkisinin bulunmasıdır. Siz dinî alanı alabildiğine baskı/tazyik altında tutuğunuzda, toplum din ihtiyacını başka yollardan karşılamaya yönelir. Bu yöneliş ister istemez dinî alanda kayıt dışı mahfiller ve mecralar üretir. Söz konusu mahfiller bugün şahit olunduğu üzere ülkedeki siyasi konjonktürden dolayı dinî alanın özgürleşmesine bağlı olarak gün yüzüne çıkar ve fakat yıllar yılı baskı altında kalmanın travmatik etkisiyle, “Şimdi hesap sorma sırasıbize geldi” diyerekten özgürlük imkânını tam bir şımarıklığa dönüştürür.

Nitekim bugün vaiz Şenocak da yaşına-başına bakmadan, küçük-büyük tanımadan tarifsiz bir şımarıklık sergilemekte ve kendini şımartanların gücünden olsa gerek bu şımarıklık hâli, “Tövbe edin bakalım!” diyebilecek kadar pervasızlığa dönüşebilmekte, bunun da ötesinde, “Burada garip olan şu ki Charlie Hebdo, Allah Rasulü’ne (s.a.v.) hakaret ederken ayağa kalkan Müslümanların bir ilahiyat hocasının Allah’ın ayetlerine masal demesine “akademik özgürlük” diyerek sessiz kalmasıdır. Aslında bu durum Müslümanların ne kadar derin bir ahlaki kriz yaşadıklarını göstermektedir” veya “Ne gariptir ki fakültedeki birkaç saatlik dersi azalacak diye bildiri yayınlayanlar Allah’ın ayetlerine masal diyen Öztürk’e karşısağır, kör ve dilsiz kesildiler. Hâlbuki Öztürk bu haliyle hem bütün ilahiyatlarızan altında bırakmakta, hem de, Kur’an-ı Kerim’de ki kıssalara Mekke müşrikleri gibi ‘önceki milletlerin masalları’ (Furkan: 5) diyerek dışardan Kur’an’a saldıran Charlie Hebdo’dan daha tehlikeli adımlar atmakta, daha kalıcı tahribat yapmaktadır” gibi ifadelerinin tanıklık ettiği gibi, “Birileri sustursun şu adamı!” demeye getirecek kadar da faşizan olabilmektedir.

Hâsıl-ıkelâm, Şenocak vakasında görüldüğügibi din adına konuşan pek çok kişi toplumda salah, huzur, esenliğin çoğalmasına katkı sağlamaktan çok, sanki İslam dünyasındaki kan revan yetmiyormuş gibi, sürekli olarak kavga, çatışma ve huzursuzluk yaratmayı, ahlak adına ahlaksızlık yapmayı meslek edinmiş görünüyor. Dinî alandaki bunca kirlilik, onca zamandır kendi kendime, “Sabret, duyma, konuşma” diye telkinde bulunmama rağmen sabrımın tükenmesine ve artık din adına konuşanlardan sıtkımın sıyrılmasına yol açmış bulunmaktadır. Sıtkımın sıyrılması ise din alanında konuşma, yazma, tefsir çalışması yapma gibi bütün faaliyetlere bir daha geri dönmemek üzere son vermeyi kaçınılmaz kılmaktadır.

Kaynaksite: Haberci28.com

Secme Yazilari: